Świadomość ludzka jest najwyższą formą mentalnego odzwierciedlenia świata ukształtowanego w procesie życia społecznego. Przejawia się werbalnie iw postaci obrazów zmysłowych. Jest podstawą aktywności poznawczej i edukacyjnej jednostki.
Świadomość ludzka
Główną różnicą między człowiekiem jako gatunkiem a wszystkimi innymi jest jego zdolność do abstrakcyjnego myślenia, planowania działań, umiejętność zapamiętywania i refleksji nad przeszłymi doświadczeniami, oceniania i wyciągania wniosków. Wszystko to jest bezpośrednio związane ze sferą świadomości.
Funkcjonalnie świadomość rozumiana jest jako system operacyjny mózgu. Podobny pogląd na to pojęcie jest szeroko stosowany w naukach przyrodniczych, w szczególności w biologii i medycynie. Nie jest jednak w stanie w pełni uchwycić wartości i znaczenia świadomości dla człowieka, ponieważ świadomość to znacznie więcej niż zwykły proces fizjologiczny.
Psychologia rosyjska definiuje świadomość jako najwyższą formę odzwierciedlenia obiektywnych właściwości i praw otaczającej przestrzeni. Co więcej, świadomość tkwi tylko w człowieku – jako podmiot społeczno-historyczny.
Świadomość tworzy wewnętrzny model świata zewnętrznego w człowieku, a to jest warunkiem wszelkiej aktywności poznawczej i chęci człowieka do przekształcenia otaczającego go świata. Świadomość rozwija się w procesie interakcji jednostki z innymi ludźmi, w procesie zdobywania doświadczeń społecznych.
Istotą wszystkich form ludzkiej aktywności umysłowej, od najprostszych (odruchów) do najbardziej złożonych (świadomość), jest to, że pełnią one funkcję orientowania żywego organizmu w przestrzeni zewnętrznej. Im bardziej złożone środowisko zewnętrzne, tym bardziej złożona organizacja psychiki, która pomaga skutecznie poruszać się w otaczającej przestrzeni.
Procesy poznawcze świadomości
Dla osoby świadomość charakteryzuje się głównie aktywnością poznawczą. Poznanie człowieka zaczyna się od zapamiętywania prostych elementów kultury i otaczającego go świata. Wykorzystując zdobytą wiedzę, dziecko akceptuje i zapamiętuje sens i znaczenie zawarte w otaczających przedmiotach, uczy się z nimi operować bez bezpośredniego wpływu na same przedmioty. Forma takiej operacji, werbalna i mowa oraz podobne czynności są cechą świadomości.
Struktura świadomości obejmuje wszystkie rodzaje procesów poznawczych: czucie, pamięć, percepcję, wyobraźnię, myślenie. Dzięki nim człowiek stale uzupełnia wiedzę o sobie io świecie. Jeśli którykolwiek z tych procesów poznawczych jest osłabiony lub nieprawidłowo działa, zakłóca to pracę całej świadomości jako całości.
