Wiele nauk humanistycznych odwołuje się do natury i właściwości ludzkiej świadomości: psychologii, socjologii, językoznawstwa. Ale jest też dyscyplina w całości poświęcona temu tematowi.
Fenomenologia
Na początku XX wieku francuski filozof Edmund Husserl stworzył fenomenologię, dyscyplinę mającą na celu badanie natury i właściwości świadomości. Fenomenologia oznacza „badanie zjawisk”, to znaczy zjawisk dawanych osobie w kontemplacji zmysłowej. Fenomenologia ma na celu nieprzygotowany opis doświadczenia świadomości poznawczej istniejącej w świecie zjawisk i wyodrębnienie jej istotnych cech.
Odmawiając budowania systemów dedukcyjnych i krytykując naturalizm i psychologizm w opanowywaniu świadomości, fenomenologia skupia się na zwróceniu się do pierwotnego doświadczenia poznawania świadomości.
Podstawowymi metodami fenomenologii stają się zatem bezpośrednia kontemplacja i redukcja fenomenologiczna, które wiążą się z wyzwoleniem świadomości z postawy naturalistycznej.
Nauka fenomenologiczna pomaga zrozumieć istotę rzeczy, a nie faktów. Fenomenologa nie interesuje więc ta czy inna norma moralna, interesuje go, dlaczego jest ona normą.
Intencjonalność
Dokonując redukcji, fenomenologia dochodzi do centralnej właściwości świadomości - intencjonalności. Intencjonalność jest właściwością skupienia świadomości na przedmiocie. Świadomość ludzka jest zawsze skierowana ku czemuś, to znaczy jest intencjonalna.
Analiza intencjonalna zakłada ujawnienie aktualności, w których obiekty są konstruowane jako jedność semantyczna. Husserl dochodzi do wniosku, że samo istnienie przedmiotu zależy od jego znaczenia dla świadomości. Fenomenologia stawia więc sobie za zadanie systematyczne badanie typów doświadczeń intencjonalnych, a także sprowadzanie ich struktur do intencji pierwotnych.
Zasady fenomenologii
Istotą postawy fenomenologicznej jest osiągnięcie przez „ja” ostatniego punktu widzenia, jaki można sobie wyobrazić dla doświadczenia. Tutaj „ja” staje się niezainteresowanym kontemplatorem samego siebie, swojej przyziemnej części transcendentalnego „ja”. Innymi słowy, fenomenologia dochodzi do pojęcia „czystej świadomości”.
Tak więc główne przepisy fenomenologii można sformułować w następujący sposób:
- czysta świadomość, wolna od psychofizycznych doświadczeń, jest obszarem transcendentalnym, w którym konstytuuje się obiektywność świata;
- każdy przedmiot istnieje dla czystej świadomości jako zjawisko przez nią ukonstytuowane;
- wszystkie doświadczenia czystej świadomości mają element refleksyjny;
- czysta świadomość jest przejrzysta, jasna i oczywista dla własnej refleksji.
