W zależności od warunków życia osoby, statusu społecznego, rodzaju pracy i komunikacji z innymi ludźmi powstaje tak zwany produkt społeczeństwa - świadomość, będąca niczym więcej niż świadomą istotą.
Świadomość jako właściwość materii mózgowej
Świadomość jest formą idealnego bytu, zdolnością człowieka do postrzegania otaczającego go świata za pomocą mózgu. Świadomość wywołuje różne emocje i myśli, tym samym niejako zmusza człowieka do poznawania otoczenia. Ponadto potrzeba praktycznej aktywności zobowiązuje człowieka do myślenia, analizowania i wyciągania wniosków. W wyniku tych manipulacji i refleksji człowiek w oparciu o swoje potrzeby kształtuje swój mentalny model bytu. Świadomość jest ściśle powiązana z mową i językiem. Rzeczywiście, bez podstaw do kształtowania się języka, ogólna refleksja i ekspresja są niemożliwe. Ani język migowy, ani mimika nie są w stanie wyrazić przekazu i wymiany informacji.
Świadomy i nieświadomy
Psychika ludzka może mieć formę świadomą i nieświadomą. Świadomość charakteryzuje się wysokim poziomem rozwoju psychiki człowieka. Główną funkcją świadomości jest najgłębsza wiedza o przyrodzie, społeczeństwie i człowieku.
Struktura ludzkiej świadomości jest obarczona dużą liczbą procesów poznawczych, z ich pomocą osoba stale uzupełnia swoją wiedzę i doświadczenie. Są to procesy takie jak odczuwanie i percepcja, pamięć, wyobraźnia i myślenie.
Poprzez doznania i percepcje w ludzkiej świadomości powstaje obraz świata taki, jaki jest w danej chwili widzialny dla człowieka. Pamięć odnawia w świadomości przeszłość, wyobraźnia buduje modele i obrazy form potrzeb nieobecnych w teraźniejszości. Myślenie rozwiązuje problemy z wykorzystaniem wiedzy ogólnej. Tak zwana nieświadomość jest nieodzowną częścią aktywności umysłowej każdego człowieka. Z naukowego punktu widzenia rozumienie nieświadomości ma dwa główne typy: teorię psychoanalizy i teorię nieświadomej postawy psychologicznej.
Psychoanaliza bada świadomość i nieświadomość jako wzajemnie wykluczające się elementy aktywności umysłowej. A psychologia postawy bierze za podstawę ideę całej psychiki i opiera się na idei jedności osobowości człowieka. Nieświadomość jest światem odbicia psychiki, jest interakcją mimowolnych zjawisk psychicznych, jest systemem wrodzonych reakcji odruchowych i wreszcie jest ludzkim zjawiskiem psychicznym, które charakteryzuje stan ludzkiej świadomości. Świadomość jako produkt publiczny jest nieodłączna tylko dla ludzi. Zwierzęta są pozbawione świadomości.
